ในโลกที่เทคโนโลยี AI มีการพัฒนาอย่างก้าวกระโดด แม้ว่าจะมีคุณประโยชน์มากมาย แต่ก็มาพร้อมกับภัยอันตรายหลายประการเช่นกัน โดยเฉพาะในด้านความปลอดภัยของทรัพย์สินทางปัญญา (Intellectual Property: IP) ที่การขโมย ลอกเลียนแบบ หรือ ทำซ้ำ เป็นไปได้อย่างง่ายดาย การรู้จักปกป้องคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญาจึงเป็นเรื่องที่สำคัญมาก โดยเฉพาะสำหรับบริษัทสตาร์ทอัพใหม่ ๆ ที่กำลังอยู่ในช่วงพัฒนานวัตกรรมของตนเอง เพื่อปกป้องแนวคิดที่เป็นเอกลักษณ์ให้สามารถประชันกับบริษัทอื่น ๆ ในยุคที่มีการแข่งขันสูงเช่นนี้ได้

ทรัพย์สินทางปัญญามีอะไรบ้าง?

การทำความเข้าใจประเภทของทรัพย์สินทางปัญญาที่บริษัทสตาร์ทอัพสามารถใช้ได้ถือเป็นก้าวแรกสู่การปกป้องทรัพย์สินทางปัญญาอย่างมีประสิทธิภาพ โดยประเภทหลัก ๆ ของทรัพย์สินทางปัญญาประกอบไปด้วย

• สิทธิบัตร (Patents)

คุ้มครองนวัตกรรม สิ่งประดิษฐ์ กระบวนการ และ เทคโนโลยีใหม่ ๆ เช่น ฮาร์ดแวร์ (Hardware) หรือ อัลกอริทึม (Algorithm) โดยเจ้าของสิทธิบัตรจะได้รับสิทธิ์แต่เพียงผู้เดียวในการผลิต ใช้ หรือขายนวัตกรรมดังกล่าวภายในระยะเวลาที่กำหนด หากผู้อื่นนำไปใช้โดยไม่ได้รับอนุญาต จะถือว่าเป็นการละเมิด ซึ่งสามารถดำเนินคดีตามกฎหมายได้

• เครื่องหมายการค้า (Trademarks)

เครื่องหมายการค้าคือสิ่งที่ช่วยระบุตัวตนของแบรนด์ในตลาด เช่น ชื่อแบรนด์ โลโก้ สโลแกน และสีประจำแบรนด์ การจดทะเบียนเครื่องหมายการค้าช่วยให้แบรนด์ของคุณไม่ถูกเลียนแบบหรือนำไปใช้ในลักษณะที่ทำให้ผู้บริโภคเกิดความสับสน ถือเป็นเครื่องมือสำคัญในการสร้างความน่าเชื่อถือและความภักดีของลูกค้าในระยะยาว

• ลิขสิทธิ์ (Copyright)

ลิขสิทธิ์คุ้มครองผลงานที่เกิดจากความคิดสร้างสรรค์ ไม่ว่าจะเป็นงานเขียน โค้ดซอฟต์แวร์ ภาพประกอบ วิดีโอ เพลง หรือสื่อการตลาดต่าง ๆ โดยลิขสิทธิ์จะเกิดขึ้นโดยอัตโนมัติทันทีที่ผลงานนั้นถูกสร้างขึ้น ไม่จำเป็นต้องจดทะเบียน แต่การจดทะเบียนจะช่วยในกรณีเกิดข้อพิพาททางกฎหมาย จุดประสงค์หลักของลิขสิทธิ์คือป้องกันไม่ให้ผู้อื่นนำผลงานของคุณไปคัดลอก ดัดแปลง หรือเผยแพร่โดยไม่ได้รับอนุญาต

• ความลับทางการค้า (Trade Secrets)

ความลับทางการค้าเป็นข้อมูลที่ให้ความได้เปรียบทางธุรกิจ เช่น สูตร กระบวนการ กรรมวิธี กลยุทธ์ทางธุรกิจ หรือ รายชื่อลูกค้า ข้อมูลเหล่านี้สามารถคุ้มครองได้ผ่านการจัดการที่รัดกุม เช่น การทำสัญญารักษาความลับ (Non-Disclosure Agreement) กับพนักงานหรือคู่ค้า หากบุคคลภายในนำข้อมูลลับไปใช้โดยมิชอบ ก็สามารถดำเนินคดีตามกฎหมายได้เช่นกัน

ในยุคที่ AI สามารถสกัดข้อมูลจากเอกสารจำนวนมากได้อย่างรวดเร็ว ความเสี่ยงที่ข้อมูลลับรั่วไหลจึงสูงขึ้น สตาร์ทอัพควรให้ความสำคัญกับการบริหารจัดการข้อมูลภายในอย่างรัดกุมยิ่งขึ้น

พื้นที่สีเทา เส้นกั้นระหว่างผลงาน AI กับทรัพย์สินทางปัญญา

แม้ว่า AI จะเข้ามาช่วยสร้างสรรค์ผลงานใหม่ ๆ และเร่งการพัฒนานวัตกรรมให้เร็วขึ้น แต่ในอีกด้านหนึ่ง เทคโนโลยีนี้ก็กำลังท้าทายขอบเขตของกฎหมายทรัพย์สินทางปัญญาที่มีอยู่เดิม ทำให้เกิดคำถามเช่น เนื้อหาที่ AI ใช้ในการฝึกโมเดล (Training Data) ที่มาจากแหล่งข้อมูลมีลิขสิทธิ์ หรือผลงานที่ AI สร้างขึ้นโดยไม่ผ่านมนุษย์นั้นสามารถนับเป็นทรัพย์สินทางปัญญาได้หรือไม่ ซึ่งจนถึงปัจจุบันยังไม่มีคำตอบที่ชัดเจนในระดับสากล

ในกรณีของการฝึกโมเดล AI ด้วยข้อมูลที่มีลิขสิทธิ์นั้น บางประเทศอย่างญี่ปุ่นอนุญาตให้นำผลงานที่มีลิขสิทธิ์มาใช้ฝึกโมเดล AI ได้ ขณะที่ในสหรัฐอเมริกา การกระทำดังกล่าวอาจเข้าข่ายการละเมิดได้ โดยต้องพิจารณาเป็นรายกรณี

อีกคำถามหนึ่งที่สำคัญไม่แพ้กัน คือ “ผลงานที่สร้างโดย AI จะถือว่ามีลิขสิทธิ์หรือไม่?” เพราะเมื่อ AI สามารถสร้างภาพ วิดีโอ เพลง หรือแม้แต่เขียนบทความได้โดยอัตโนมัติ ก็เกิดข้อสงสัยว่าใครควรเป็นเจ้าของสิทธิ์ในผลงานเหล่านั้น ในหลายประเทศ เช่น  สหรัฐอเมริกา ระบุไว้ว่าผลงานที่ไม่มีมนุษย์เป็นผู้สร้างสรรค์โดยตรงจะไม่ได้รับการคุ้มครอง เช่นเดียวกับประเทศไทย โดยกรมทรัพย์สินทางปัญญาระบุว่าภาพที่สร้างขึ้นจาก AI จะไม่สามารถจดลิขสิทธิ์ได้ ในทางกลับกัน บางประเทศอย่างสหราชอาณาจักร มีการเปิดโอกาสให้ผลงานที่สร้างโดยคอมพิวเตอร์ได้รับความคุ้มครอง โดยให้สิทธิ์กับผู้ควบคุมการสร้างแทน ซึ่งหมายถึงมนุษย์ที่มีบทบาทในการกำหนดแนวทางหรือควบคุมผลลัพธ์ของ AI อย่างไรก็ตาม บทบัญญัตินี้ก็อยู่ระหว่างการพิจารณาทบทวน เนื่องจากอาจไม่ครอบคลุมความซับซ้อนของเทคโนโลยี AI ในยุคปัจจุบัน

เครื่องมือที่ช่วยให้คุณปกป้องทรัพย์สินทางปัญญาได้ง่ายขึ้น

นอกจากการยื่นจดทะเบียนทรัพย์สินทางปัญญาในรูปแบบต่าง ๆ เช่น สิทธิบัตร ลิขสิทธิ์ หรือเครื่องหมายการค้าแล้ว สตาร์ทอัพยังสามารถใช้เทคโนโลยีและกลยุทธ์เสริม เพื่อป้องกันการละเมิดผลงานของตนเองได้อีกด้วย ยกตัวอย่างเช่น

• การใส่ลายน้ำดิจิทัล (Digital Watermarking)

เป็นเทคนิคที่ใช้ฝังข้อมูลเฉพาะที่มองไม่เห็นลงในไฟล์สื่อดิจิทัล เช่น วิดีโอหรือภาพ โดยลายน้ำนี้สามารถตรวจสอบย้อนกลับไปยังแหล่งที่มาได้ในกรณีที่มีการรั่วไหลหรือใช้งานโดยไม่ได้รับอนุญาต

บริษัทระดับโลกอย่าง Netflix และ Disney+ ใช้เทคนิคนี้เพื่อติดตามว่าเนื้อหาที่ยังไม่เปิดเผยรั่วไหลมาจากแหล่งใด ช่วยลดความเสียหายและระบุต้นตอของปัญหาได้อย่างแม่นยำ

• การใส่ลายนิ้วมือ (Fingerprinting)

เป็นเทคนิคการสร้างลักษณะเฉพาะของเนื้อหาต้นฉบับเพื่อใช้เป็น ‘ลายนิ้วมือ’ สำหรับตรวจสอบว่ามีการนำเนื้อหานั้นไปใช้ซ้ำโดยไม่ได้รับอนุญาตหรือไม่

ตัวอย่างที่ชัดเจนคือ YouTube ซึ่งใช้ระบบที่เรียกว่า Content ID ตรวจสอบว่าเนื้อหาที่อัปโหลดเข้ามา มีส่วนไหนที่ตรงกับเนื้อหาที่เจ้าของลิขสิทธิ์ลงทะเบียนไว้หรือเปล่า หากพบว่าลายนิ้วมือตรงกัน ระบบสามารถตรวจจับและดำเนินการกับวิดีโอนั้นได้ทันที

• การใช้งานแพลตฟอร์มจัดการทรัพย์สินทางปัญญา (IP Management Platforms)

คือซอฟต์แวร์ที่ช่วยให้ธุรกิจสามารถจัดการทรัพย์สินทางปัญญาได้อย่างเป็นระบบ ไม่ว่าจะเป็นการติดตามสถานะการจดสิทธิบัตร ตรวจสอบวันหมดอายุของเครื่องหมายการค้า หรือจัดเก็บเอกสารลิขสิทธิ์ในที่เดียว โดยบางแพลตฟอร์มอาจมีฟีเจอร์ขั้นสูงที่ช่วยวิเคราะห์และประเมินความเสี่ยงด้านการละเมิดสิทธิบัตรของผู้อื่นอีกด้วย

ในโลกธุรกิจที่ขับเคลื่อนด้วยนวัตกรรมและการแข่งขันอย่างรวดเร็ว โดยเฉพาะเมื่อ AI ทำให้การลอกเลียนแบบเกิดขึ้นได้ง่ายกว่าที่เคย การวางแผนกลยุทธ์เพื่อปกป้องทรัพย์สินทางปัญญาจึงไม่ใช่แค่เรื่องของการคุ้มครองสิทธิทางกฎหมาย แต่คือการปกป้องสิ่งที่สร้างความได้เปรียบทางธุรกิจ ไม่ว่าจะเป็นไอเดีย เทคโนโลยี หรือภาพลักษณ์ของแบรนด์ สิ่งเหล่านี้ล้วนเป็นหัวใจที่ทำให้สตาร์ทอัพแตกต่างจากคู่แข่ง และมีบทบาทสำคัญต่อมูลค่าทางธุรกิจในระยะยาว

การเริ่มปกป้องทรัพย์สินเหล่านี้ตั้งแต่เนิ่น ๆ จะช่วยเสริมความแข็งแกร่งให้กับพื้นฐานของธุรกิจ เปิดทางสู่การเติบโต ดึงดูดนักลงทุน และสร้างความน่าเชื่อถือในตลาดอย่างยั่งยืน